اقتصاد در کدام حکومت؟

تفاوت ­شناسی "اقتصاد و رفاه" در حکومت ­های سکولار با حکومت اسلامی

مسعود کریمی ­بیرانوند

    چکیده

  این مقاله در پی آن ­است تا نشان دهد؛ به­ رغم اتفاق نظر اولیه دیدگاه های اسلامی و سکولار درباره ی لزوم تحقّق رفاه و اقتصاد شکوفا به ­عنوان یکی از مهمترین اهداف و کارویژه ­های حکومت، تفاوت­های چشمگیر و ریشه­ داری پیرامون مفهوم، محتوا و اصول این هدف حکومتی بین این دو دیدگاه وجود دارد که ریشه در مبانی هستی ­شناسی و شناخت­ شناسی حاکم بر آن­ها دارد. لذا در ابتدا ویژگی­ها و تفاسیر "اقتصاد" در هریک از دو دیدگاه سکولار و اسلامی ذیل سیزده عنوان اصلی –تعریف و جایگاه اقتصاد، علم اقتصاد، ارزش ، مالکیت، تولید، انتقال، مصرف، رشد، رکود، انگیزه، عدالت اقتصادی و نقش حکومت در اقتصاد- که هر یک خود شامل چند عنوان فرعی می­باشد تشریح و مقایسه ­شده است و در نهایت ریشه ­های معرفت ­شناسانه، هستی ­شناسانه و ارزش ­شناسانه تفاوت های مذکور بین نظام­های اقتصادی سکولار و اسلامی را در پنج محور توضیح داده ­ایم.

کلیدواژه ها: اقتصاد، رفاه، حکومت، سکولاریسم، اسلام

 

مقایسه­ ی مفهوم "عدالت اجتماعی" در نظریات سکولار با نظریه­ ی ­اسلامی

مسعود کریمی بیرانوند

 

منتشر شده در مجموعه مقالات دومین همایش ملی الگوی اسلامی - ایرانی- جلد اول: کمیسیون تخصصی مبانی و روش

 

چکیده

  این مقاله در پی آنست تا نشان دهد؛ علی­رغم اتفاق نظر اولیه دیدگاه­های اسلامی و سکولار درباره­ی لزوم تحقّق و اجرای "عدالت" به عنوان یکی از مهمترین اهداف و کارویژه­های حکومت، تفاوت­های چشمگیر و ریشه­داری پیرامون اصول و محتوای مفهوم "عدالت" بین این دو دیدگاه وجود دارد که ریشه در مبانی هستی­شناسی و شناخت­شناسی حاکم بر آنها دارد. لذا ابتدا به توضیح مبانی مذکور در یک جدول و تحت پنج شاخصه پرداخته و در ادامه ویژگی­ها و تفاسیر "عدالت" در هریک از دو دیدگاه سکولار و اسلامی بر اساس این بنیادهای فکری-فرهنگی تشریح و مقایسه می­شود. 

کلیدواژه ها: عدالت، سکولاریسم، اسلام

   مقدمه

  تاسیس حکومتی مبتنی بر اسلام در ایران بعد از انقلاب اسلامی، سوالات مختلفی را در مورد تفاوت­ها و جهت­گیری­های حکومت­دینی با حکومت­های غیردینی و سکولار در بین اندیشمندان مسلمان موجب گردید و از­جمله این سوال مطرح شد که "عدالت" به عنوان یکی از مهمترین اهداف حکومتی و مسائل اجتماعی چه تفاوت ماهوی در دو تفکر مذکور دارد؟ پاسخ به این سوال مهم می­تواند در تعیین جهت گیری­ها و الگوسازی مدل­های توسعه در حکومت­های دینی بسیار راهگشا باشد.

در پاسخ به این گونه سوالات، طیفی از نظرات و ایده­ها را می­توان مشاهده کرد. در یک سر طیف، کسانی هستند که اساساً هیچ نوعی اشتراک و شباهتی بین ارزش­ها و اهداف سکولار و اسلامی نمی­بینند و ناگزیر مقایسه میان این دو را نیز نوعی قیاس مع الفارغ و ناضرور می­شمارند. در آن سوی طیف نیز صرف­نظر از جریانات فکری و اجتماعی که از همان ابتدا دیانت را امری جدا از سیاست و اجتماع معرفی نموده و معتقدند پسوند "اسلامی" در اصطلاحاتی چون "عدالت اسلامی" قیدی زائد و نامفهوم است و لذا کوشیده­اند، تفسیری از حکومت اسلامی ارائه دهند که در مسائل مهمی چون "عدالت" تفاوتی با دیگر حکومت­ها و از جمله حکومت سکولار ندارد و شأن "اسلامیت" در آن به اموری هم چون ارزش­های کلی و جهان شمول، حوزه­ی خصوصی و یا حداکثر جامعه­ی مدنی، رسومات و آداب فرهنگی برمی­گردد، وگرنه بن مایه و غایت این دو نوع یکی است.

هنجارگرایی اسلامی در دانش سیاست

مسعود کریمی بیرانوند

 

محل انتشار: اولین کنفرانس بین المللی علوم انسانی با رویکرد بومی - اسلامی و با تاکید بر پژوهش های نوین

 

چکیده

هنجارگرایی رویکردی در علوم سیاسی­ است که مطالعه ­ی پدیده ­ها و امور سیاسی را در رابطه ­ی عمیق با ارزش­ها و هنجارهای اجتماعی و سیاسی بر عهده داشته و به رغم برخی مخالفت­ها، همیشه و در همه ­جا حضور آشکار یا پنهان داشته است. با توجه به ویژگی­های نظام ارزش ­شناسانه اسلامی، تعریف و تنقیح مبادی، ابعاد و لوازم چنین رویکردی در علوم سیاسی اسلامی مورد پرسش بوده و لذا این نوشتار، هنجارگرایی اسلامی در دانش سیاست را به عنوان رهیافت مطلوب و جایگزین در علم سیاست مسلمانان معرفی کرده است. با توجه به پایه ­های فلسفی و کاربردی، این کار در دو قسمت بینش و روش انجام گرفته است.

در قسمت بینش، مبانی هستی ­شناسانه و معرفت ­شناسانه این رویکرد در زیر شاخصه ­هایی چون توحیدمحوری، دین­ گرایی، جامع­ نگری، تجویزگری، پویایی، جاودانگی، مصلحت­ پویی و انسانیت ­باوری معرفی شده است و در مقایسه با رویکردهای رقیب و یا معارض ویژگی­هایی چون ارتباط لازم و مفید ارزش با دانش، اصول هنجاری ثابت و مصادیق نسبی، همه جانبگی و مختلف الابعاد بودن هنجارها، نقش اختیار در کشف و پیگیری هنجارها، انسان­گرایی خدامحورانه در نظام ارزش خود را نشان داده است.

در قسمت روش، نیز راهکارهای عملیاتی کردن و کاربست رهیافت هنجاری اسلامی در مراحل مختلف تحقیق علمی یعنی انتخاب و حتی ایجاد مسأله، کشف یا ساخت چهارچوب مفهومی، فرضیه­ سازی و علت­ یابی، جستجو و پذیرش پیش­فرض­ ها، شیوه و ملاک­های آزمون نظریه، راهکارهای جامعه­ پذیری و پذیرش عام و کاربرد پژوهش همراه با مثال­های روشن و واقعی توضیح داده شده است. نتیجتاً این که تولید علم سیاست اسلامی بدون اعتنا و بهره­ گیری از ارزش­ها و هنجارهای اسلامی در تمام مراحل تولید، ترویج و کاربرد دانش سیاست مطلوب و بلکه ممکن نیست.

واژگان کلیدی

   هنجار، رهیافت، سیاست، ارزش، دانش، اسلام

 

زمینه­، امکان و دورنمایی از الگوی تشکیل قطب جهانی اسلام

                                                                غلامرضا خواجه سروی /  مسعود کریمی بیرانوند

 

منبع: مجله پژوهش های سیاست معاصر، دوره 2، شماره 5، بهار و تابستان 1393، صفحه 61-84

 

چکیده

اندیشه اتحاد اسلامی از قدیم الایام به ویژه در دو قرن اخیر، دغدغه برخی از نخبگان و اندیشمندان مسلمان بوده اما اینک با آماده­تر شدن شرایط داخلی و خارجی برای همگرایی مسلمانان و تصریح رهبر معظم انقلاب به لزوم ایجاد قطب جهانی اسلام که از ضرورتی شرعی، عقلی و آرمانی تاریخی برخوردار است، همچنان درک مناسبی از صورت­بندی اتحادیه اسلامی و نقشه تحقّق آن، در دست نیست و البته، عدم انتشار آثار قابل توجه در این زمینه، بر بحران بیرون رفت آن افزوده است ،در این شرایط، آیا می توان از طریق ­ بررسی وضعیت و موقعیت کشورهای اسلامی و الزامات و راهکارهای اندیشه­ای،تحقّق قطب جهانی اسلام در یک الگوی نظری شفاف در سه سطح ملّت، امّت و بین­الملل ارائه کرد. (سئوال)دستیابی به قطب جهانی اسلام،نیازمند وحدت در سه سطح ملت های مسلمان، امت اسلامی و بین الملل است. (فرضیه)مقصد مقاله آن است که نشان دهد کشورهای اسلامی چگونه می توانند با رویکرد به مردم­سالاری دینی،نخستین مقدمه تشکیل یک قطب بین­المللی اسلامی را فراهم آورند.(هدف)ارائه چارچوبی برای تشکیل قطب جهانی اسلام به شیوه نظریه مبنایی(روش)جهت ایفای نقش ممتاز در هندسه قدرت جهانی با حفظ حاکمیت کشورهای اسلامی از طریق اصل دعوت به منظور پذیرش جهانی حکومت اسلامی یافته مقاله حاضر است.(یافته)

            واژگان کلیدی: جهان اسلام، رهبر انقلاب، امت اسلامی، بین الملل اسلام و اتحاد اسلامی