«تو چشم بودن»؛ قانون نانوشته گزینش مدیران در ایران
مسعود کریمی بیرانوند
می توان ده روز اخیر را بواسطه انتصاب معاونان رئیس جمهور و معرفی افراد پیشنهادی برای تصدی وزارت های دولت سیزدهم و همچنین انتخاب شهردارهای شهرهای سراسر کشور، «دهه انتصابات» نامید. می دانیم که هر انتصاب در نتیجه یک انتخاب حاصل می شود.
در دنیای مدرن امروز به خاطر تنوع بیش از حد موضوعات و اطلاعات، انتخاب امری سخت و پیچیده است. این واقعیت در رابطه با گزینش مدیران مضاعف هم می شود چرا که انسان موجودی پیچیده است و هنگامی که بخواهیم انسان هایی را برای مدیریت انسانهای دیگر انتخاب کنیم، کار بسیار سخت تر می شود.
با این حال یکی از عجایب جامعه ما این است که در رابطه با گزینش نیرو نیز معمولاً هر چه سطح آن پایینتر باشد، سخت گیری بیشتری صورت می گیرد. به عنوان مثال برای معرفی معلم نمونه، فهرست طولانی از ملاک های سختگیرانه وجود دارد که بی کم و کاست اجرا می شوند یا برای استخدام یک کارمند عادی انواع مراحل گزینشی (آزمون، سوابق، مصاحبه های علمی و عمومی، تحقیقات میدانی) به دقت انجام می گیرند اما برای گزینش مدیران و مسئولان ارشد، داستان چیز دیگری است.
در واقع جز پاره ای از شرایط حداقلی و استعلام از مراکز امنیتی و اطلاعاتی است، هیچ شیوه نامه جامعی برای گزینش وزراء، رؤسا و مدیران وجود ندارد و اختیار امر به مقامات بالادست واگذار شده که متأسفانه در میان آنان نیز عزم جدی برای جستجوی فراگیر و گزینش عادلانه و ضابطه مند مدیران وجود ندارد.
نکته مهم اینکه در خلأ قانونگذاری مناسب در رابطه با شیوه گزینش مدیران و مسئولان، قانون های نانوشته ای (مثل سفارش شدن مدیر به مقامات انتصابگر، احساس مثبت نسبت به طرف داشتن، تلاش و پیگیری طالبان ریاست) سربرآورده اند که یکی از مهمترین آنها پدیده ای است که در زبان محاوره ای به آن «تو چشم بودن» می گویند. با اندکی دقت می توان فهمید که اکثر کسانی که از سوی مقامات به منصبی می رسند، از حلقه ی نزدیکان و آشنایان آنها هستند و اقلیت دیگر نیز به بواسطه شهرت عامی که دارند، «تو چشم» هستند و به ندرت اتفاق می افتد که یک مقام بالادست در اثر تحقیق فراگیر و گزینش بی طرفانه کسی را که از قبل شناخت نداشته است، به جایگاهی منصوب کند.
نگارنده مطلع است که «تو چشم بودن» محاسنی دارد ولی دلایل بیشتر و مهمتری وجود دارد که نشان می دهد، بسیاری از افراد شایسته کسانی هستند که کمتر در تیررس نگاه مقامات انتصابگر هستند. البته تمام این مطالب در جایی اهمیت دارد که مقامات بالادست دغدغه ی اصلح گزینی داشته باشند وگرنه در عالمِ باندبازی و معامله گری سخن گفتن از «شایسته گزینی» در مقابل «تو چشم بودن» خیابی بیش نیست.
