هنجارگرایی اسلامی در دانش سیاست

مسعود کریمی بیرانوند

 

محل انتشار: اولین کنفرانس بین المللی علوم انسانی با رویکرد بومی - اسلامی و با تاکید بر پژوهش های نوین

 

چکیده

هنجارگرایی رویکردی در علوم سیاسی­ است که مطالعه ­ی پدیده ­ها و امور سیاسی را در رابطه ­ی عمیق با ارزش­ها و هنجارهای اجتماعی و سیاسی بر عهده داشته و به رغم برخی مخالفت­ها، همیشه و در همه ­جا حضور آشکار یا پنهان داشته است. با توجه به ویژگی­های نظام ارزش ­شناسانه اسلامی، تعریف و تنقیح مبادی، ابعاد و لوازم چنین رویکردی در علوم سیاسی اسلامی مورد پرسش بوده و لذا این نوشتار، هنجارگرایی اسلامی در دانش سیاست را به عنوان رهیافت مطلوب و جایگزین در علم سیاست مسلمانان معرفی کرده است. با توجه به پایه ­های فلسفی و کاربردی، این کار در دو قسمت بینش و روش انجام گرفته است.

در قسمت بینش، مبانی هستی ­شناسانه و معرفت ­شناسانه این رویکرد در زیر شاخصه ­هایی چون توحیدمحوری، دین­ گرایی، جامع­ نگری، تجویزگری، پویایی، جاودانگی، مصلحت­ پویی و انسانیت ­باوری معرفی شده است و در مقایسه با رویکردهای رقیب و یا معارض ویژگی­هایی چون ارتباط لازم و مفید ارزش با دانش، اصول هنجاری ثابت و مصادیق نسبی، همه جانبگی و مختلف الابعاد بودن هنجارها، نقش اختیار در کشف و پیگیری هنجارها، انسان­گرایی خدامحورانه در نظام ارزش خود را نشان داده است.

در قسمت روش، نیز راهکارهای عملیاتی کردن و کاربست رهیافت هنجاری اسلامی در مراحل مختلف تحقیق علمی یعنی انتخاب و حتی ایجاد مسأله، کشف یا ساخت چهارچوب مفهومی، فرضیه­ سازی و علت­ یابی، جستجو و پذیرش پیش­فرض­ ها، شیوه و ملاک­های آزمون نظریه، راهکارهای جامعه­ پذیری و پذیرش عام و کاربرد پژوهش همراه با مثال­های روشن و واقعی توضیح داده شده است. نتیجتاً این که تولید علم سیاست اسلامی بدون اعتنا و بهره­ گیری از ارزش­ها و هنجارهای اسلامی در تمام مراحل تولید، ترویج و کاربرد دانش سیاست مطلوب و بلکه ممکن نیست.

واژگان کلیدی

   هنجار، رهیافت، سیاست، ارزش، دانش، اسلام