مقایسه­ ی مفهوم "عدالت اجتماعی" در نظریات سکولار با نظریه­ ی ­اسلامی

مسعود کریمی بیرانوند

 

منتشر شده در مجموعه مقالات دومین همایش ملی الگوی اسلامی - ایرانی- جلد اول: کمیسیون تخصصی مبانی و روش

 

چکیده

  این مقاله در پی آنست تا نشان دهد؛ علی­رغم اتفاق نظر اولیه دیدگاه­های اسلامی و سکولار درباره­ی لزوم تحقّق و اجرای "عدالت" به عنوان یکی از مهمترین اهداف و کارویژه­های حکومت، تفاوت­های چشمگیر و ریشه­داری پیرامون اصول و محتوای مفهوم "عدالت" بین این دو دیدگاه وجود دارد که ریشه در مبانی هستی­شناسی و شناخت­شناسی حاکم بر آنها دارد. لذا ابتدا به توضیح مبانی مذکور در یک جدول و تحت پنج شاخصه پرداخته و در ادامه ویژگی­ها و تفاسیر "عدالت" در هریک از دو دیدگاه سکولار و اسلامی بر اساس این بنیادهای فکری-فرهنگی تشریح و مقایسه می­شود. 

کلیدواژه ها: عدالت، سکولاریسم، اسلام

   مقدمه

  تاسیس حکومتی مبتنی بر اسلام در ایران بعد از انقلاب اسلامی، سوالات مختلفی را در مورد تفاوت­ها و جهت­گیری­های حکومت­دینی با حکومت­های غیردینی و سکولار در بین اندیشمندان مسلمان موجب گردید و از­جمله این سوال مطرح شد که "عدالت" به عنوان یکی از مهمترین اهداف حکومتی و مسائل اجتماعی چه تفاوت ماهوی در دو تفکر مذکور دارد؟ پاسخ به این سوال مهم می­تواند در تعیین جهت گیری­ها و الگوسازی مدل­های توسعه در حکومت­های دینی بسیار راهگشا باشد.

در پاسخ به این گونه سوالات، طیفی از نظرات و ایده­ها را می­توان مشاهده کرد. در یک سر طیف، کسانی هستند که اساساً هیچ نوعی اشتراک و شباهتی بین ارزش­ها و اهداف سکولار و اسلامی نمی­بینند و ناگزیر مقایسه میان این دو را نیز نوعی قیاس مع الفارغ و ناضرور می­شمارند. در آن سوی طیف نیز صرف­نظر از جریانات فکری و اجتماعی که از همان ابتدا دیانت را امری جدا از سیاست و اجتماع معرفی نموده و معتقدند پسوند "اسلامی" در اصطلاحاتی چون "عدالت اسلامی" قیدی زائد و نامفهوم است و لذا کوشیده­اند، تفسیری از حکومت اسلامی ارائه دهند که در مسائل مهمی چون "عدالت" تفاوتی با دیگر حکومت­ها و از جمله حکومت سکولار ندارد و شأن "اسلامیت" در آن به اموری هم چون ارزش­های کلی و جهان شمول، حوزه­ی خصوصی و یا حداکثر جامعه­ی مدنی، رسومات و آداب فرهنگی برمی­گردد، وگرنه بن مایه و غایت این دو نوع یکی است.