یک روش اقناعی برای ارزیابی کارنامه ی اقتصادی جمهوری اسلامی
مسعود کریمی بیرانوند
برای سنجش عملکرد یک دولت یا نظام سیاسی شاخص های زیادی وجود دارد که مهمترین آن ها عبارتند از تحقق «امنیت»، «آزادی»، «استقلال»، «عدالت»، «علم»، «اخلاق» و «رفاه» در جامعه.
در مورد جمهوری اسلامی آنچه که بیشتر مورد اشکال قرار گرفته است، توانایی حکومت برای تحقق «رفاه اقتصادی» مردم است. نگارنده هم معتقد است، کارنامه جمهوری اسلامی در این زمینه مانند بعضی موارد دیگر چندان درخشان نیست؛ ولی از آنچه که در رسانه های مخالف بازتاب داده شده است و در اذهان بسیاری از مردم شکل گرفته است، بسیار بهتر است.
برای ارزیابی عملکرد جمهوری اسلامی ایران در زمینه معیشت، ناچار هستیم که شاخص های اقتصادی و رفاهی در «طول زمان» قبل و بعد از انقلاب مقایسه کنیم. با این وجود بلافاصله با این اشکال از سوی مخالفان روش مقایسه «طولی» مواجه می شویم که با گذشت بیش از چهل سال، طبیعی است که وضعیت کشور در محورهایی مثل خدمات آب و برق، تلفن، ساخت مدرسه و دانشگاه، تولیدات کشاورزی و غیره بهتر شده باشد و اگر حکومت پهلوی ادامه پیدا می کرد، چه بسا اوضاع از این هم بهتر می شد.
آنها در عوض می گویند، باید وضعیت رفاهی کشور را در «عرض» کشورهای پیشرفته دنیا سنجید. این روش مقایسه ی «عرضی» هر چند پاره ای از حقیقت را در دل خود دارد؛ اما با این ایراد مواجه است که چرا باید کشور ایران را با کشورهایی که در شرایط نابرابر با ما قرار داشته اند، مقایسه کرد و فی المثل انتظار داشت ایران با کشورهای صنعتی اروپا که روند تحولی خود را از چندصدسال پیش شروع کرده اند و بخش زیادی از ثروت خود را مدیون چپاول استعماری دیگر کشورها هستند، یکسان باشد؟
از نظر نگارنده بهترین حالت این است که مقایسه «طولی» و «عرضی» را به صورت همزمان انجام داد (چیزی شبیه دستگاه مختصات دکارتی). با این وصف منطقی تر آن است که ببینیم در هر یک از شاخص ها، ایران قبل از انقلاب چه جایگاهی در جهان داشته و الان چه جایگاهی دارد؟ بنابراین اگر ثابت شود در یک شاخص مثبت، رتبه ایران در میان کشورهای جهان بهتر از گذشته شده است، می توان گفت کارنامه ی انقلاب اسلامی در آن زمینه موفق بوده است.
یک سایت اینترنتی که امکان مقایسه «طولی-عرضی» را برای ما فراهم می آورد، سایت «بانک جهانی» به آدرس «www.worldbank.org» است. در این سایت آمار ده ها شاخص استاندارد برای تک تک کشورها، منطقه ها، اتحادیه ها، قاره ها و کل جهان از سال 1960 میلادی تا کنون وجود دارد و می توان عملکرد ایران با هر کشور یا منطقه دنیا را با استفاده از جداول و نمودارهایی که دارد، به راحتی قیاس کرد.
با اینکه بانک جهانی رابطه ی مناسبی با ایران ندارد که تصور شود؛ انگیزه ای برای آمارسازی به نفع ایران دارد و هر چند شاخص های مورد استفاده لزوماً با فرهنگ و شرایط کشور ما منطبق نیست، لیکن نگارنده بر این باور است که انجام این مقایسه، برای بخش زیادی از جامعه ی ما که تصور ناامیدکننده ای از اوضاع کشور دارند و به منابع رسمی نظام جمهوری اسلامی هم اعتماد ندارند، می تواند قابل توجه باشد.
