آینده سازی یا غیبگویی؟ مساله این است!
مسعود کریمی بیرانوند
چند سال پیش که شنیدم برخی از دانشگاه های کشور در مقاطع تحصیلات تکمیلی اقدام به تاسیس رشته آینده پژوهی کرده اند، فکر نمی کردم، آینده پژوهی به این سرعت وارد بازار شده و نُقل محافل و مجالس شود.
هم اکنون به جای آینده پژوهی که باید مبتنی برمطالعات و محاسبات دقیق و نهایتاً نتایج احتمالی و چندوجهی باشد، بازار آینده گویی گرم است. بسیاری از افراد شاخص و مشهور را میبینیم که در مورد ظهور امام زمان، ساختار آینده جهان، رمزگشایی از توطئه های دولت، پیش بینی فتنه های پیش رو و الان هم در مورد آینده پساکرونایی کشور و جهان اظهارنظر قاطع می کنند، و با اینکه 99% این پیشگویی ها اشتباه از آب درمی آیند ولی دوباره می بینیم با کمال جسارت غیبگویی خود را ادامه می دهند.
گزاره ها یا مبتنی بر "باید ها" هستند (حکمت عملی) یا برساخته از "هست ها" (حکمت عملی). بایدها در مورد گذشته دردی را دوا نمی کند و هست ها درمورد آینده بی پایه و اساس است (مگر اینکه برآمده از علم غیبی و وحیانی باشد مثل معاد). تاکید بر بایدها در زمان گذشته به حسرت و افسوس می انجامد و تاکید بر هست ها در آینده به اوهام و آمال.گذشته را باید شناخت (عبرت) و آینده را باید ساخت (برنامه ریزی) نه بالعکس. امام هادی علیه السّلام فرمودند: افسوس کوتاهی کارهای گذشته را با تلاش در آینده جبران کنید. (میزان الحکمة، ج. ۷، ص ۴۵۴).
مثلاً می بینیم کار عده ای این شده که قبل از انتخابات، به تخمین و پیشگویی می پردازند و به جای برنامه ریزی و تلاش، به قول خودشان دائماً در حال رصد اوضاع هستند. بیشترین گفتاری که از این دست افراد میشنویم این است که وضعیت فلان اینطور است و وضعیت بهمان آنطور. در حالی که این ما هستیم که می توانیم تعیین کنیم چه کسی رای بیاورد یا نه! این گونه از افراد بشر، بعد از اینکه انتخابات تمام شد، تازه شروع می کنند به انتقاد که باید این گونه عمل می شد نه آنگونه.
دنیای پساکرونا را نیز ما خواهیم ساخت. اگر هیچ گونه تصور درستی از اوضاع نداشته باشیم و برنامه روشنی برای آینده و تلاشی برای استفاده از فرصتها و مواجهه با تهدیدها، کرونا؛ این ویروس منحوس (یا به قول برخی جنود مخفی خدا) هیچ تغییری مثبتی برای ما به دنبال نخواهد آورد.
