نقش معنویتگرایی دینی بر سبک زندگی سیاسی

 

نقش معنویت­گرایی دینی بر سبک زندگی سیاسی در انقلاب اسلامی ایران

 

ابراهیم برزگر

مسعود کریمی بیرانوند

 

منتشر شده در فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، دوره 9، شماره 32، پاییز 1394، صفحه 44-25

 

چکیده:

معنویت­گرایی دینی، همواره در ارتباط موّثر با زندگی انسان­ها عموماً و زندگی سیاسی آن­ها خصوصاً بوده است. اما این واقعیت در عصر رواج سکولاریسم به چالش کشیده شده است و لذا نیازمند تبیین علمی دقیق برای دفاع از حیات عملی خود که با انقلاب اسلامی ایران رمقی دوباره یافته است، می ­باشد. نوشتار پیش­رو در پاسخ به پرسش از امکان نقش ­آفرینی معنویت­گرایی دینی بر سبک زندگی سیاسی، با تحلیل مفاهیم معنویت­گرایی، سبک زندگی و سیاست بر مبنای روش تحلیل محتوای کیفی و در چارچوب الگوی سبدهای سه گانه باورها، گرایش­ها و رفتارها نشان داده است که معنویت­گرایی دینی به مثابه گرایش و تلاش­ در مسیر و چارچوب اعتبار شده از سوی دین، عاملی برای تحقق نوعی از سبک زندگی سیاسی است که نهایتاً نفوس انسانی را از زندگی نارس، زودگذر و بازیگون مادی به حیات اصیل، جاودان و حقیقی معنوی می­رساند. لذا تنها آن نوع سبک زندگی سیاسی مورد پذیرش می­باشد که در ورای ظواهر اعتباری خود برخوردار از حقایق وجودی باشد.

کلیدواژه­ ها: دین، معنویت ­گرایی، سبک زندگی، سیاست، انقلاب اسلامی.

 

 

 

 

1. طرح مسئله

معنویت­گرایی آثار فکری و عملی زیادی از خود در ساحت­های گوناگون حیات بشری ازجمله­ در زندگی سیاسی بر جای گذاشته است و این در تاریخ ایران مصادیق زیادی دارد(کندی ادی،1381: 65). امّا در سده ­های اخیر در مغرب ­زمین نوعی عقیده به‌تدریج رشد و استیلا یافت که مسائل روحانی و به تعبیری متافیزیکی را درصحنه‌ی جامعه و سیاست برنمی ­تابید. رفرمیست­ها در واکنش به سیطره سنگین کلیسا بر جامعه و سیاست به نام دین و معنویت، راه آسان را انتخاب نموده و مدّعی شدند که اساساً ایمان دینی را با تفکّر و عمل اجتماعی کاری نیست و درنتیجه تا حدی دین جدید به عرفان­های شرقی و بودیسم نزدیک شده و لذا خطری برای سیاست محسوب نمی­شود.  مذهبی بودن در مسیحیت متأخّر، یک صفت شخصی قلمداد شده و هر فردی در تجربه دینی خود می­تواند با خداوند و موجودات ماورایی ارتباط برقرار کند (براون، 1375: 124-131). طبیعی است که با خزیدن معنویت­گرایی به پستو، شاهد آن باشیم که تمامی روایت­ها و نظریات مدرن و پست‌مدرن در علوم سیاسی به نقش معنویت و معنویت­گرایی در سیاست بی ­توجه باشند. نکته جالب این است که نه‌تنها دیگر این معنویات نیست که نحوه­ی معیشت و سبک زندگی مردم را رقم می­زند و جای خود را به قدرت و سیاست می­ دهد، بلکه به ظاهر رابطه معکوس شده است و انسان­ها که متأثر از روابط قدرت ملزم به انتخاب سبک زندگی مناسب خود شده­اند، قرار است با این کار به زندگی خود هویت و معنا ­بخشند (گیدنز، 1385: 120).

اما وقوع و دوام انقلاب اسلامی ایران معادلات فوق ­الذّکر را بر هم زده و طرح پیوند معنویت و سیاست را از نو درانداخت. به‌گونه‌ای که جایگاه معنویت دینی در شکل­ گیری و تداوم انقلاب اسلامی ایران مورد توجه بسیاری از پژوهشگران و نویسندگان قرار گرفته است. در همین راستا فوکو که از نزدیک شاهد رویداد انقلاب اسلامی است آن را «روحی در جهان بی ­روح» می­نامد (فوکو، 1384: 61) و در همان سال­ها خانم لیلی عشقی نیز در پاریس از نقش عوامل عرفانی در پیروزی انقلاب بحث می­کند و از نقش منحصربه‌فرد معنویت و عرفان شیعی و اخلاق حسینی در پیشبرد و تحقّق جنبش انقلابی مردم ایران سخن می­گوید (عشقی، 1379).

در انقلابی که رهبر آن به عنوان یک متفکّر صاحبنظر معتقد است: «در رأس همه­ امور این معنویات واقع است. تشکیل حکومت برای همین است» (خمینی، 1384: 103).  لذا طبیعی است که «انقلاب اسلامی ایران، قبل از هر چیز، یک انقلاب معنوی است. ... حضور و رسوخ معنویت، در جامعه به‌وضوح دیده می‌شود و در همه ابعاد آن، از جنگ که اولین مسئله است تا کارخانه، خانه، مدرسه و حتی در نحوه‌ی مصرف و راه و روش زندگی روزمره مردم به چشم می‌خورد» (http://farsi.khamenei.ir، 27/09/1369).

اما به‌رغم این پشتوانه­ ی نظری و سابقه­ی عملی، به نظر می­رسد هنوز چند وچون حضور معنویت دینی در حوزه ­ی زندگی سیاسی به‌صورت شفاف، منسجم و عملیاتی مورد بحث کافی و اجماع وافی صاحب­نظران قرار نگرفته است. مهمترین و ابتدایی­ترین مسئله در این باره، پرسش از نسبت معنویت­گرایی دینی و سبک زندگی سیاسی است که قبل از پژوهش میدانی نیاز به بررسی و تحلیل نظری دارد. فرض ما این است که معنویت­گرایی دینی نوع خاصی از سبک زندگی سیاسی را رقم می­زند که انسان را از زندگی فرعی، نارسا و زودگذر مادی به حیات اصیل و جاودان معنوی می­رساند. آنچه که امروز به عنوان سبک زندگی غربی یا آمریکایی در حال گسترش خود به نقاط مختلف جهان است نمی­تواند با معنویت­گرایی دینی سازگار باشد و این در عرصه سیاست بیش از عرصه­ های دیگر تبلور می­یابد. برای آزمایش فرضیه مورد نظر، پیش از روش­های تجربی باید زیربنای تئوریک این اثرگذاری را تبیین نمود و این مقاله با استفاده از روش تحلیل فلسفی و البته در چارچوب نظری الگوی سبدهای سه گانه این کار را انجام داده است.

 

برای مطالعه کامل مقاله اینجا کلیک کنید.